Reanimeren en de niet-reanimeren verklaring

Alles over reanimeren en de niet-reanimeren verklaring

In hoofdstuk 4 van ons boek ‘Gids bij Overlijden voor Dummies’ (de nieuwe versie heet ‘Alles over nalaten’ ) beschrijven we alle schriftelijke uitingen die met iemands wil over of na overlijden hebben te maken. De niet-reanimeren verklaring komt in het boek voor als bijzondere en beperkte vorm van een zorgverklaring. Een zorgverklaring geeft jouw behandelwensen en -grenzen aan en treedt in werking op het moment dat je zelf geen uitdrukking meer kan geven aan wat je wel en niet meer wil als het gaat om jouw verzorging. Situaties van bijvoorbeeld dementie, ernstige hersenbloeding, zware ademhalingsproblemen of coma. Ook hartstilstand veroorzaakt dat je niet meer kan aangeven wat je wel of niet wil: reanimeren of niet? Vanwege ruimtegebrek is niet veel aandacht besteed aan hoe te reanimeren, wat de risico’s zijn en hoe je er voor kunt kiezen niet gereanimeerd te worden. Daarnaast zijn de richtlijnen over reanimeren in verband met het coronavirus aangescherpt en is het bestellen van de populaire niet-reanimeren penning gewijzigd. Alles over reanimeren lees je op deze pagina. Denk daarnaast aan andere zorgwensen na en laat je naasten weten hoe te handelen als jij het niet meer kan aangeven. Lees voor meer inspiratie ons boek ‘Alles over nalaten’.

Voor wie is reanimeren relevant is

De gemiddelde leeftijd van iemand die door reanimeren wordt gered is 66 jaar. Van de groep die de eerste keer wordt gereanimeerd komt dat in 50% (de helft) van de gevallen als een complete verrassing. Vaak is het erfelijk, maar er zijn ook veel risicofactoren die een noodzaak tot reanimeren vergroten:

• Hartziekten
• Roken
• Hoog cholesterol
• Hoge bloeddruk
• Overgewicht
• Diabetes
• Stress
• Reuma

Wanneer reanimeren belangrijk is

Reanimeren is van levensbelang bij een hartstilstand. Bij een hartstilstand is iemand bewusteloos en ademt niet meer of niet normaal. Het hart pompt dan nauwelijks of geen bloed meer rond. Meestal is er iets mis met het elektrische systeem van het hart, een misverstand is dat het hart niets meer doet. De hartkamers trillen snel en chaotisch en het hart kan daardoor geen of te weinig bloed rondpompen. Als er geen of te weinig bloed wordt rondgepompt, dan krijgt de rest van het lichaam te weinig of geen toevoer van zuurstof en voedingsstoffen.

Oorzaken hartstilstand

Vooral te weinig zuurstof naar de hersenen zorgt snel voor problemen. Na 4 tot 6 minuten raken hersencellen onherstelbaar beschadigd. Daarna lopen ook andere organen schade op. De grootste kans op overleven is als omstanders direct 112 bellen, starten met reanimeren en een schok toedienen met een AED (externe defibrillator).

Stappen bij reanimeren

Heb je zelf te maken met iemand die gereanimeerd moet worden? Doorloop dan de volgende stappen. Lees ook de aangescherpte richtlijnen over reanimeren in verband met het coronavirus, want de volgende stappen houden daar geen rekening mee.

Stap 1: Check het slachtoffer

​​Controleer eerst het bewustzijn van de patiënt door voorzichtig aan de schouders te schudden en vraag: ‘Gaat het?’ Reageert de patiënt niet, dan is hij of zij waarschijnlijk bewusteloos. Blijf dan bij het slachtoffer.

Stap 2: Vraag hulp

Bel of laat iemand direct 112 bellen. Vraag om een ambulance en zeg dat de patiënt niet reageert. Laat iemand anders een AED halen. Zet de telefoon op de speaker zodat jij je handen vrij hebt.

Stap 3: Leg het lichaam in de juiste positie

Controleer de ademhaling van het slachtoffer door jouw hand op zijn of haar voorhoofd te leggen en het hoofd voorzichtig naar achteren te kantelen om de luchtweg te openen. Til vervolgens de kin op met twee vingertoppen van de andere hand en kijk, luister of voel maximaal 10 seconden of er ademhaling is. Is er geen ademhaling en ben je alleen? Haal dan een AED als die op korte afstand beschikbaar is.

Stap 4: start met reanimeren

Start met 30 borstcompressies. Dat doe je door jouw handen midden op de borstkas te zetten en het borstbeen 5 tot 6 centimeter in te duwen. Het tempo dat je aanhoudt is 100 tot 120 keer per minuut. Dat komt ongeveer neer op het ritme van het nummer Stayin’ Alive van de Bee Gees. Let op dat je niet met jouw vingers op de ribben duwt, die breken relatief snel.

Stap 5: beademen

Na 30 borstcompressies til je de kin weer op met twee vingertoppen van de andere hand en zorg je ervoor dat het hoofd iets naar achteren kantelt. Je knijpt de neus van de patiënt dicht en ademt mond-op-mond. Dat doe je goed als je 1 seconde beademt waarbij de borstkas van de patiënt omhoog komt. Laat de patiënt zelf uitademen en herhaal dit nog een keer.

Stap 6: Afwisselen

Wissel 30 borstcompressies steeds af met 2 beademingen zonder pauze, probeer met omstanders af te wisselen om zelf niet te moe te worden. Het beste is dat iemand dit uitvoert die een cursus reanimeren heeft gehad. Dat geldt ook voor de AED. Al is deze eenvoudig in gebruik, volg de opdrachten nadat je de borstkas van de patiënt hebt ontbloot.

Hoe vaak we reanimeren

Buiten het ziekenhuis heeft in Nederland ongeveer 300 keer per week iemand te maken met een hartstilstand. De sterfgevallen na een hartstilstand vinden vooral buiten het ziekenhuis plaats, ruim 200 per week. Ook al zitten daar veel mensen tussen die niet bewust niet worden gereanimeerd, er is nog veel te winnen.

Waar we reanimeren

Reanimeren buiten het ziekenhuis vindt vooral thuis plaats (circa 66 tot 70 procent). Op straat gebeurt reanimeren in 10 tot 15 procent van de gevallen en in een openbaar gebouw in 7 tot 11 procent van de gevallen. Meestal zijn er snel ambulancezorgverleners ter plaatse. Zij brengen al reanimerend de patiënt naar een ziekenhuis.

Wat er gebeurt direct na reanimeren

Vaak herstelt de bloedcirculatie, maar wordt de patiënt toch naar de Intensive Care (IC) gebracht. Daar wordt het lichaam gedurende 24 uur langzaam gekoeld naar een temperatuur tussen de 32 en 36 °C om blijvende schade aan hart, hersenen en andere organen te voorkomen of te verminderen. Na 24 uur wordt de temperatuur langzaam teruggebracht naar ongeveer 37°C. In de dagen daarna worden de reflexen van de patiënt getest.

Wel of geen blijvende schade na reanimatie

Reanimeren gaat best vaak gepaard met gebroken ribben, maar dat is relatief onschuldig en herstelt meestal volledig. De helft van de overlevenden heeft weinig of geen blijvende schade na een reanimatie, zo blijkt uit onderzoek. De andere 50% heeft wel klachten en daarvan heeft één op de drie (dat is 17 procent van de overlevenden) hulp nodig bij alledaagse activiteiten. De rest (33%) kan zich zelfstandig redden maar heeft wel gezondheidsklachten die bestaan uit bijvoorbeeld:

• Geheugenstoornissen
• Concentratieproblemen
• Vermoeidheid

Het is echter onduidelijk of deze gezondheidsklachten door de hartstilstand en reanimatie worden veroorzaakt of door iets anders. Daarnaast zijn deze onderzoekscijfers een momentopname uit het verleden en blijkt de medische wereld overlevenden na reanimeren steeds beter te kunnen behandelen.

Eindigen als een kasplantje

​Uit cijfers van onder andere de Reanimatieraad en de Hartstichting blijkt dat het risico om te eindigen als een kasplantje slechts 0,2% is. De meeste mensen die tijdig worden gereanimeerd herstellen dus (vrijwel) volledig, al blijft er wel een angst aanwezig op een nieuwe hartstilstand. Voor ouderen en chronisch zieken heeft reanimeren de meeste blijvende nadelige gevolgen. Van deze groep worden mensen wiens levens worden gered vaak met (extra) beperkingen weer wakker. Daarom denken veel medici en ervaringsdeskundigen vaak dat reanimeren voor deze groep meer kwaad dan goed doet.

Gezondheidsrisico’s voor 90-plussers

Uit Zweeds onderzoek blijkt dat tussen 1990 en 2013 in dat land 2473 negentigplussers werden gereanimeerd. Van deze groep was dertig dagen na reanimatie nog 2,4% in leven. De uitkomst ligt ruim boven de 1 procentnorm die medisch beschouwd wordt als “echt zinloos”, maar blijft erg gering.

Weigeren van reanimeren

Reanimeren is een behandelvorm waarover je zelf ook iets mag bepalen. Iets meer dan de helft (55%) van de Nederlanders wil gereanimeerd worden, tegenover 10%  van de artsen en verpleegkundigen. Bijna een derde (30%) van de bevolking wil geen beademing ontvangen. Veel ouderen vinden een hartstilstand een mooie dood. Moeten hulpverleners jouw wens om niet te worden behandeld respecteren? Er zijn zorgverleners die dit principieel weigeren of niet weten wat je wil, in dat geval wordt je meestal gereanimeerd.

Bij reanimatie kan de patiënt geen toestemming verlenen

Onder andere de WGBO (Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst) regelt de rechten en plichten van de patiënten en de zorgverleners. Een patiënt moet goede en volledige informatie krijgen om af te wegen welke behandeling deze wil. Zonder toestemming van de patiënt mag een zorgverlener iemand niet behandelen. Bij reanimatie ontbreekt die toestemming altijd. Daarom wordt altijd direct met de reanimatie gestart.

Of een zorgverlener een behandelverbod respecteert

Als het slachtoffer vooraf een wilsverklaring heeft opgesteld om niet gereanimeerd te worden (een gedeeltelijk behandelverbod), dan geldt dat als een vervangende uiting. Maar een zorgverlener mag er niet van uitgaan dat je een wilsverklaring over niet-reanimeren hebt opgesteld. Ernaar zoeken is kostbare tijd. Maar zien ze jouw verklaring? Dan moeten de professionele zorgverleners stoppen met behandelen. Een groot misverstand is dat jouw verklaring altijd wordt gerespecteerd. Op de eerste plaats gaat een professioneel hulpverlener daar niet naar op zoek. Op de tweede plaats geldt voor EHBO’ers en andere omstanders niet dat zij een behandelverbod moeten respecteren. Terwijl dat de grootste groepen zijn die een reanimatie starten…

Hoe je een behandelverbod opstelt

De meest populaire manier om aan te geven dat je geen reanimatie wenst is de niet-reanimeren penning die in 2007 door de NVVE is ontwikkeld. Maar er zijn ook andere en goedkopere mogelijkheden.

Niet-reanimeren penning van de NVVE

Jarenlang gaf de NVVE de niet-reanimeren penning uit. De achterkant van de niet-reanimeren penning toont de tekst ‘Ik verbied onder alle omstandigheden elke vorm van reanimatie’. Op de voorkant staan de naam, handtekening en foto van de drager. Aanvragers ondertekenden een formulier en stuurden een foto en ruim 30 euro extra op. De penning is alleen bedoeld als er sprake is van een hartstilstand.

Neutrale niet-reanimeren penning

Sinds 2017 bestaat er een niet-reanimeren penning die door neutrale instanties wordt uitgegeven. Met subsidie van het ministerie, maar met de voorwaarde dat mensen de penning kunnen bestellen zonder lid te hoeven worden van een stichting of vereniging. Hoe die subsidie wordt gebruikt en wat nu de werkelijke kostprijs is van zo’n penning is onduidelijk, op de markt verschenen al meer bedrijven die dit soort penningen aanbieden tegen een veel hogere maar ook tegen een veel lagere prijs… Die zijn ook rechtsgeldig. Nog lager zijn de prijzen van alternatieve vormen van een niet-reanimeren verklaring.

Andere vormen van de niet-reanimeren verklaring

Een wil om niet gereanimeerd te worden hoef je niet per se via een penning te uiten. Een behandelverbod mag in alle vormen worden aangegeven en is bindend zolang er sprake is van ‘schrifttekens’. Hier valt bijvoorbeeld ook onder:

• Een tatoeage (meerdere personen hebben de tekst “Ik wil niet worden gereanimeerd” op hun borst laten tatoeëren)
• Een ketting met een medaillon waarop “Niet reanimeren” staat
• Een armband die licht geeft in net donker voor enkele euro’s waarop staat “Ik wil geen reanimatie”

Daarnaast kun je zelf een verklaring zoals hieronder opstellen en die met je vrienden, kennissen, familie en huisarts bespreken. De verklaring kun je in veelvoud verspreiden en uitbreiden met andere niet-behandelwensen zoals opname op een intensive care afdeling of niet-beademen. Zorg er in ieder geval voor dat deze in je medisch dossier wordt opgenomen en bij je naasten bekend is.

Voorbeeld wilsverklaring niet-reanimeren

WILSVERKLARING m.b.t. niet reanimeren

Hierbij verklaar ik, dat ik niet gereanimeerd wil worden in geval van een hartstilstand.

Naam: ……………………………………………………….  Voornamen: ………………………………………………. Geboortedatum: …………………………………………. Huisarts: ……………………………………………………. Opgemaakt te: …………………………………………… Datum: ………………………………………………………

Met de ondertekening van deze wilsverklaring, geef ik mijn huisarts tevens toestemming om de huisartsenpost en eventuele andere zorgverleners te informeren over mijn wens om niet gereanimeerd te worden.

Handtekening van mij:

Handtekening van mijn huisarts:

Plaatsnaam, datum